เอวเมวํ มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส ยญฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺฐิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยญฺจ วจีกมฺมํ…เป.… ยญฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺฐิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ, ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา, สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺฐาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺฐิ หิสฺส ปาปิกา อสฺสาททิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ ทิฏฺฐิคหนํ…เป.… ทิฏฺฐาภินิเวโส ทิฏฺฐิปรามาโส – อิเมหิ อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ ปริยุฏฺฐิตจิตฺตสฺส สญฺโญโคฯ

อตฺถิ สญฺโญชนานิ เจว ทิฏฺฐิโย จ, อตฺถิ สญฺโญชนานิ น จ ทิฏฺฐิโยฯ กตมานิ สญฺโญชนานิ เจว ทิฏฺฐิโย จ? สกฺกายทิฏฺฐิ, สีลพฺพตปรามาโส – อิมานิ สญฺโญชนานิ เจว ทิฏฺฐิโย จฯ กตมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโย? กามราคสญฺโญชนํ, ปฏิฆสญฺโญชนํ, มานสญฺโญชนํ, วิจิกิจฺฉาสญฺโญชนํ, ภวราคสญฺโญชนํ, อิสฺสาสญฺโญชนํ, มจฺฉริยสญฺโญชนํ, อนุนยสญฺโญชนํ, อวิชฺชาสญฺโญชนํ – อิมานิ สญฺโญชนานิ, น จ ทิฏฺฐิโยฯ อสฺสาททิฏฺฐิยา อิเมหิ ปญฺจติํสาย อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ

อสฺสาททิฏฺฐินิทฺเทโส ปฐโมฯ

2. อตฺตานุทิฏฺฐินิทฺเทโส

[130] อตฺตานุทิฏฺฐิยา กตเมหิ วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมิํ วา อตฺตานํ; เวทนํ…เป.… สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ

[131] กถํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกจฺโจ ปถวีกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ – ‘‘ยํ ปถวีกสิณํ, โส อหํ; โย อหํ, ตํ ปถวีกสิณ’’นฺติฯ ปถวีกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ โส วณฺโณ, โย วณฺโณ สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ